Węgry są krajem nizinnym, jako że ok. 80% powierzchni znajduje się poniżej 200 m, terenów między 200 a 400 m jest 15%, a przekraczających 400 m tylko 2%. Kraj zajmuje większą część Kotliny Panońskiej, rozległego zapadliska tektonicznego między łańcuchami Alp, Karpat i Gór Dynarskich. Tradycyjnie wyróżnianych jest sześć głównych jednostek krajobrazowych: Wielka Nizina Węgierska, Mała Nizina Węgierska z Alpami Węgierskimi, Kotlina Zadunajska i Średniogórze Zadunajskie jako Kraj Zadunajski oraz Średniogórze Północne. Najrozleglejszą jednostką jest obejmująca ok. połowy (50 tys. km²) kraju i daleko wykraczająca poza jego granice Wielka Nizina Węgierska (Alföld). Rzeka Cisa dzieli ten potężny region na Międzyrzecze Dunaju i Cisy (Duna-Tisza köze) oraz Kraj Zacisański (Tiszántúl). Rozczłonkowane są one na szereg mniejszych krain. I tak w obrębie Międzyrzecza wyróżnia się dolinę Dunaju, szerokim 20–30 km pasem rozciągniętą od Vác po płd. granicę państwa, następnie właściwe międzyrzecze w formie piaszczystej wysoczyzny pomiędzy dolinami tytularnych rzek płynących tu równolegle do siebie w odległości 80–100 km, oraz dolinę Cisy wzdłuż prawego brzegu rzeki od połączenia jej z Sajó aż po Segedyn, z zalewowymi równinami Borsod i Heves u stóp Gór Bukowych oraz Jazygią (Jászság) nad dolnym biegiem Zadźwy; najwyżej wyniesiona część międzyrzecza, Mała Kumania (Kiskunság), dochodzi w wielu punktach do 160–170 (Ólom-hegy 172 m). Z kolei Kraj Zacisański na wsch. od Cisy rozpada się na Wielką Kumanię (Nagykunság), Hortobágy, Krainę Hajduków (Hajdúság), Krainę Brzóz (Nyírség), Wielki i Mały Sárrét (Nagy-Sárrét i Kis-Sárrét), Bodrogköz i Rétköz oraz Równinę Satmarsko-Berehowską – łącznie jako górny Tiszántul, tudzież na Międzyrzecze Kereszu i Maruszy (Körös-Maros köze) jako dolny Tiszántul. Zamykająca od zach. Wlk. Nizinę dolina Dunaju nie wszędzie tworzy widoczną granicę, mniejsze równiny (np. Sárköz) wkraczają na Zadunaje, także górskie obrzeżenie na płn. nie zawsze jest ostre – szerokie doliny rzeczne stanowią tu stopniowe przejście w rejony wyżej położone.

Sieć osadnicza. Liczba ludności wynosi ok. 10 mln, co daje gęstość zaludnienia bliską 107 osób na km². Skutkiem powojennych migracji wewnętrznych znaczna część ludności koncentruje się w pasach przemysłowych na północy. Większość Węgrów żyje w ośrodkach miejskich, z tego aż 20–25% w stolicy kraju i jej aglomeracji. Stolica skupia jednocześnie istotną część całej ludności miejskiej kraju. Tak dobitna przewaga Budapesztu wynika między innymi z rozbicia historycznego terytorium w 1920 r. Prowincjonalne centra dawnych Wielkich Węgier, jak Pozsony, Kassa, Kolozsvár czy Temesvár, mogące stanowić pewną przeciwwagę dla Budapesztu (choć po burzliwym rozkwicie stolicy na przełomie XIX i XX w. bardziej łącznie niż z osobna), znalazły się wówczas poza granicami kraju, te zaś z większych ośrodków, które pozostały na okrojonym terytorium i stały się głównymi w nowych realiach miastami, zdołały owe funkcje przejąć jedynie w znacznie skromniejszym stopniu. Wielkiej stolicy nie deglomerowano także w okresie socjalistycznym, na ogół sprzyjającym takim inicjatywom (np. zahamowanie rozrostu czeskiej Pragi). Największe miasta, czyli Debreczyn, Szeged, Miszkolc i Pecz, osiągają zaledwie około 1/10 zaludnienia Budapesztu. Inna rzucająca się w oczy cecha węgierskiej sieci osadniczej to miasta agrarne na Wielkiej Nizinie. Prócz właściwego centrum i otaczającego go na wpół wiejskiego pierścienia obejmują one rozległy pas rozproszonych gospodarstw, co daje im w efekcie olbrzymie powierzchnie. Tak np. miasto Hódmezővásárhely, licząc ledwie około 50 tys. mieszkańców, dysponuje obszarem prawie 490 km², czyli zbliżonym do Budapesztu (525 km²) lub Warszawy (517 km²), inne zaś rolnicze miasto Alföldu, Hajdúböszörmény, rozciąga się z 30 tys. mieszkańców na 370 km², zatem areale większym od 700-tysięcznej Łodzi (293 km²). Zupełnie inaczej wyglądają ośrodki miejskie na Zadunaju. Środkowoeuropejskie w typie, przypominają miasta austriackie czy czeskie, do wizerunku których część z nich dodatkowo zbliża barokowa architektura. Obok osiedli skupionych (miast i wsi) istnieją osiedla rozproszone, a wśród nich, częste zwłaszcza na Wielkiej Nizinie, wyizolowane i samotnicze zagrody, po węgiersku tanya, nierzadko oddalone od siebie o wiele km (JS).

TU JESTEM     CYTATY     KSIĄŻKI     CZYTELNIA     GALERIE     VARIA     LINKI     KONTAKT     HOME     projekt i wykonawstwo strony js